Ինչո՞ւ կտրուկ թանկացավ ոսկու գինը միջազգային շուկայում

2025 թվականի աշունը սկսվեց թանկարժեք մետաղների գների աճով. ոսկու գները սեպտեմբերի 1-ին բարձրացան մինչև 3,556 դոլար մեկ տրոյական ունցիայի համար, իսկ արծաթի արժեքը հասավ 40,61 դոլարի, ինչը ամենաբարձր ցուցանիշն է 2011 թվականի սեպտեմբերից ի վեր։

Փորձագետների կարծիքով, վերջին օրերին ոսկու գինը բարձրանում է այն սպասումների ֆոնին, որ Դաշնային Պահուստային Համակարգը (ԴՊՀ) սեպտեմբերին կայանալիք նիստում կնվազեցնի տոկոսադրույքը։ Սա այժմ այն ​​հիմնական գործոնն է, որը ակտիվություն է առաջացնում թանկարժեք մետաղների գնորդների շրջանում։

Հիշեցնենք, որ Դոնալդ Թրամփը վաղուց էր պահանջում ԴՊՀ-ից՝ նվազեցնել տոկոսադրույքը, սակայն վերջինիս ղեկավարը մերժում էր դա:

Շուկաները ներկայումս գնահատում են մոտ 90% հավանականություն, որ Դաշնային պահուստային համակարգի սեպտեմբերյան նիստում տոկոսադրույքը կկրճատվի 25 բազային կետով։

Բացի այս գործոնից, վերլուծաբանների կարծիքով, Չինաստանում և Հնդկաստանում արևային էներգիայի տեղադրման աճող ֆոնին արծաթի արդյունաբերական պահանջարկն աճելու է։ Սա հանգեցրել է Չինաստանից արևային մարտկոցների արտահանման ավելի քան 70%-ով աճի տարվա առաջին կեսին։ Արծաթի ինստիտուտի արդյունաբերական խմբի տվյալներով՝ արծաթի համաշխարհային շուկան արդեն հինգերորդ տարին անընդմեջ մատակարարման դեֆիցիտ է ցուցաբերելու, ինչը նպաստում է թանկարժեք մետաղի բարձր գներին։

Համաշխարհային Ոսկու Խորհրդի վերջերս անցկացված հարցման արդյունքում պարզվել է, որ կենտրոնական բանկերի հարցվածները սպասում են, որ ոսկու պաշարները կշարունակեն աճել հաջորդ 12 ամիսների ընթացքում, ընդ որում՝ հարցվածների ռեկորդային 95%-ը համակարծիք է այդ տեսակետին: Համաշխարհային Ոսկու Խորհրդը նշել է, որ սա հատկապես ուշագրավ է՝ հաշվի առնելով կենտրոնական բանկերի կողմից վերջին տարիներին ոսկու զանգվածային կուտակումը:

Ոսկու գնի աճի վրա ազդում են նաև աշխարաքաղաքական գործոնները

Փորձագետների դիտարկմամբ՝ միջազգային պահուստներում ոսկու բաժինը, 1996 թվականից ի վեր, առաջին անգամ գերազանցել է ԱՄՆ պետական ​​պարտատոմսերի բաժինը։ Այս իրադարձությունը գրեթե աննկատ մնաց լայն հանրությանը, բայց այն նշանավորում է միջազգային ֆինանսական համակարգի պատմության մեջ ամենալուրջ շրջադարձային կետերից մեկը՝ ոչ թե աղմկոտ, այլ՝ հիմնարար։

Մի կողմից ներդրողները ձգտում են դիվերսիֆիկացիայի՝ կայունություն ապահովելու համար: Արևմուտքում ռուսական պահուստների սառեցումը և ԱՄՆ-ի կողմից առևտրային գործընկերների նկատմամբ կիրառվող խիստ սակագնային ու պատժամիջոցների քաղաքականությունը շատ երկրների ստիպել են վերանայել պահուստների պահպանման իրենց մոտեցումը։ Մյուս կողմից՝ սակագնային պատերազմները և ապագլոբալացումը հրահրում են գնաճ։

1990-ականներին ոսկին համարվում էր անցյալի մասունք։ ԱՄՆ տնտեսությունը վստահորեն առաջ էր շարժվում, դոլարը համաշխարհային առևտրի անվիճելի հիմքն էր։ Մետաղի գները նվազում էին՝ 1990-ականների կեսերին 400 դոլարից մինչև 252 դոլար մեկ ունցիայի համար 1999 թվականին։

Այն ժամանակ դոլարը պարզապես արժույթ չէր՝ այն վստահության խորհրդանիշ էր, կայունության երաշխիք, վստահության համարժեք։

Այսօր այդ վստահությունը խաթարվել է։ Կենտրոնական բանկերը, որոնք այն ժամանակ ոսկի էին վաճառում, այժմ այն ​​գնում են աննախադեպ ոգևորությամբ։ Չինաստանը, Հնդկաստանը, Թուրքիան, Ռուսաստանը, աշխարհի տարբեր երկրներ, ավելացնում են իրենց պահուստները, և սա ենթադրություն չէ, այլ՝ ռազմավարություն։ 2024 թվականին կենտրոնական բանկերը գնել են ավելի քան 1000 տոննա ոսկի՝ ռեկորդային ցուցանիշ 1950-ական թվականներից ի վեր։ Միևնույն ժամանակ, ընդհակառակը, ԱՄՆ պետական ​​պարտատոմսերի ծավալը նվազում է։

Վերջին տվյալների համաձայն՝ ԱՄՆ գանձապետական ​​պարտատոմսերի օտարերկրյա պահողները վերջին երեք տարվա ընթացքում իրենց պահուստները, կրճատել են ավելի քան 640 միլիարդ դոլարով։ Սառը պատերազմի ավարտից ի վեր առաջին անգամ ֆիզիկական ոսկին ավելի կարևոր է դարձել, քան աշխարհի ամենահզոր տնտեսության կողմից թողարկված արժեթղթերը։

Դոլարի և ԱՄՆ-ի՝ իր պարտքը սպասարկելու կարողության նկատմամբ վստահությունը խարխլվել է։ ԱՄՆ պետական ​​պարտքը մոտեցել է 37 տրիլիոն դոլարի, որը պատմականորեն ամենաբարձր ցուցանիշն է, որն այժմ կազմում է ՀՆԱ-ի ավելի քան 125%-ը։

ԱՄՆ-ի ֆինանսական տարվա առաջին տասը ամիսների բյուջետային դեֆիցիտը հասել է 1.6 տրիլիոնի, իսկ աշխատաշուկան, որը նախկինում համարվում էր տնտեսության ողնաշարը, գերագնահատվել է. նոր աշխատատեղերի վերաբերյալ տվյալները վերանայվել են դեպի ներքև՝ 461 հազար աշխատատեղով։ 2025 թվականին 446 խոշոր ընկերություններ սնանկացել են՝ սա վերջին 15 տարվա վատագույն արդյունքն է։

Տնային տնտեսությունների պարտքը հասել է 18.4 տրիլիոն դոլարի, իսկ սպառողների վստահությունը նվազում է: ԴՊՀ-ն, փորձելով զսպել գնաճը, հայտնվել է ծուղակում. նույնիսկ տոկոսադրույքները նվազեցնելու մտադրությամբ, 30-ամյա պարտատոմսերի եկամտաբերությունը 2024 թվականի սեպտեմբերի 3.9%-ից աճել է մինչև 4.9% 2025 թվականի սկզբին:

Սա ազդանշան է, որ շուկան այլևս չի հավատում, որ ԱՄՆ պարտքը կարող է սպասարկվել առանց ռիսկի։ Պարտատոմսերի յուրաքանչյուր նոր թողարկում պահանջում է անընդհատ աճող ռիսկի պարգևավճար, ինչը նշանակում է, որ համակարգը սկսում է քայքայվել։

Այս ֆոնի վրա ոսկին կրկին դառնում է այն, ինչ եղել է դարեր շարունակ՝ վստահության առարկա, անկախ քաղաքականությունից, չի ենթարկվում գնաճի և խոցելի չէ պատժամիջոցների նկատմամբ։ Այն չի կարող արգելափակվել, չի կարող արժեզրկվել Կենտրոնական բանկի որոշմամբ, այն կախված չէ վարկանիշներից կամ Կոնգրեսի որոշումներից։

Ահա թե ինչու Չինաստանը, առանց գովազդելու, բայց հետևողականորեն, մեծացնում է իր պաշարները, իսկ չինական ոսկի արդյունահանողների և զարդեր արտադրողների բաժնետոմսերը կտրուկ աճում են՝ բորսաներում գրանցելով առավելագույն օրական սահմանաչափեր: Նույնը կատարվում է նաև արծաթի հետ՝ դրա արդյունաբերական և ներդրումային արժեքը վերանայվում է: Ներդրողները փախչում են դեպի թանկարժեք մետաղներ՝ որպես անվտանգ ապաստան, և սա սպեկուլյատիվ աճ չէ, այլ կապիտալի համակարգային վերաբաշխում:

Նույնիսկ Բիթքոյնը, որը մի ժամանակ համարվում էր «թվային ոսկի», կորցնում է իր դիրքերը։ Մոտ 107,000 դոլար մեկ ունցիայի համար այն համարժեք է 31 ունցիայի ոսկու, մինչդեռ, 2021 թվականին նույն բիթկոյնը արժեր 36,000 դոլար, որն համարժեք էր այն ժամանակվա ոսկու ունցիայի գնին։ Չորս տարի անց կրիպտոարժույթը ոչ միայն հետ է մնում, այլև կորցնում է իր առավելությունը՝ որպես արժեքի պահեստ։

Այն, ինչ տեղի է ունենում, պարզապես ներդրումային նախասիրությունների փոփոխություն չէ։ Այն ապադոլարիզացման ավելի լայն գործընթացի մի մասն է, որը ներառում է ոչ միայն առանձին երկրներ, այլև նոր ֆինանսական դաշինքներ։ Ոսկուց, յուանից, ռուփիից և այլ արժույթներից բաղկացած BRICS-ի միասնական զամբյուղի գաղափարն այլևս ուտոպիա չի հնչում։ Այն դառնում է դոլարի՝ որպես համաշխարհային երաշխավորի, թուլացման տրամաբանական արձագանք։

Դոլարը, իհարկե, կմնա կարևոր արժույթ, բայց այն այլևս մենաշնորհ չի լինի։ Աշխարհը դառնում է բազմաբևեռ, և ֆինանսական համակարգը վերափոխվում է դեպի ապակենտրոնացում, որտեղ վստահությունը բաշխվում է իշխանության մի քանի կենտրոնների միջև։

Այն չի ուղեկցվում բարձրաձայն հայտարարություններով, քանի որ ֆինանսների ոլորտում լռության մեջ է ուժը։ Սակայն, երբ աշխարհի կենտրոնական բանկերը համատեղ որոշում են, որ պահոցում գտնվող մետաղն ավելի կարևոր է, քան էկրանին երևացող պարտատոմսը, դա այլևս միտում չէ՝ այլ շրջադարձ։

Ի՞նչ կանխատեսումներն են կատարում փորձագետները

Կարճաժամկետ (մինչև 2025 թվականի վերջը). ոսկին կարող է հասնել 3700 դոլարի, արծաթը՝ 50 դոլարի, պլատինը՝ 1500 դոլարի։

▪ Միջնաժամկետ. դոլարի կայունացում և խուճապի նվազեցում՝ 10–20%-ով շտկում։

▪ Երկարաժամկետ. աճի միտումը շարունակվում է այնքան ժամանակ, քանի դեռ կենտրոնական բանկերը դիվերսիֆիկացնում են պահուստները ոսկու օգտին։

Վերլուծաբանները 2025 թվականի 4-րդ եռամսյակի համար սահմանել են 3,740 դոլարի նպատակ։ Իսկ հաջորդ տարվա կեսերին գինը կարող է բարձրանալ 4,000 դոլարից բարձր։

Իսկ հաջորդ տարվա կեսերին, ըստ վերլուծաբանների, նույնիսկ գինը կարող է բարձրանալ 4,000 դոլարից բարձր։

Արտակ Հակոբյան
Աղբյուրը՝ Zham.am