Արցախը՝ բանակցային ձևաչափում. ինչպե՞ս է դա եղել. Civilnet.am

Civilnet.am-ը գրում է. «Լեռնային Ղարաբաղը եղե՞լ է արդյոք կարգավորման բանակցությունների լիարժեք կողմ: Երբ ասվել է Լեռնային Ղարաբաղի պատվիրակություն, ի՞նչ են դրա տակ հասկացել Երևանի, Բաքվի, Ստեփանակերտի իշխանությունները և միջազգային հանրությունը: Եթե Արցախը եղել է բանակցությունների լիարժեք կողմ, ապա ե՞րբ է դուրս մնացել: Այս և նմանօրինակ հարցերը կրկին շրջանառվում են հայկական և ադրբեջանական լրատվամիջոցներում: Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը մի քանի անգամ հայտարարել է, որ Արցախը պետք է վերադառնա բանակցային սեղանի շուրջ, և ինքը բանակցություններում չի կարող ներկայացնել Արցախի իշխանություններին: Հարցին անդրադառնանք միջազգային փաստաթղթերով և ժամանակագրային կարգով: Ղարաբաղյան հակամարտության առաջին միջազգային փաստաթուղթ կարող ենք համարել Ժելեզնովոդսկի հուշագիրը, որը ստորագրվել է 1991թ. սեպտեմբերի 23-ին ռուսական այս քաղաքում: 1991թ. սեպտեմբերի 20-23-ը Ռուսաստանի և Ղազախստանի նախագահներ Բորիս Ելցինի ու  Նուրսուլթան Նազարբաևի գլխավորած միջնորդական առաքելությունը այցելեց Բաքու, Ստեփանակերտ և Երևան, հանդիպումներ ունեցավ Ադրբեջանի, Լեռնային Ղարաբաղի և Հայաստանի ղեկավարության հետ: Սեպտեմբերի 23-ի կեսգիշերին ստորագրվեց Ժելեզնովոդսկի հուշագիրը, որի տակ դրված են Բորիս Ելցինի, Նուրսուլթան Նազարբաևի, Այազ Մութալիբովի և Լևոն Տեր-Պետրոսյանի ստորագրությունները: Փաստաթղթի վերջում գրված է, որ հուշագրի քննարկմանը մասնակցել են նաև Ջաֆարովը, Ռոբերտ Քոչարյանը, Լեոնարդ Պետրոսյանը: Վագիֆ Ջաֆարովը ներկայացնում էր Լեռնային Ղարաբաղի ադրբեջանցիներին, Լեոնարդ Պետրսյանը Արցախի այդ օրերի թիվ մեկ պետական պաշտոնյան էր, իսկ Ռոբերտ Քոչարյանը՝ Արցախի թիվ մեկ քաղաքական դեմքը կամ ոչ պաշտոնական առաջնորդը: Դատեցեք ինքներդ՝ Ժելեզնովոդսկի հուշագրով Արցախը բանակցային գործընթացի մաս կազմե՞լ է: Եթե այո, ապա կարո՞ղ ենք հերքել, որ Լեռնային Ղարաբաղի պատվիրակության կազմում ընդգրկված է եղել նաև ադրբեջանական համայնքից Շուշիի ներկայացուցիչը: 1992թ. մարտի 24-ին Հելսինկիի ԵԱՀԿ խորհրդի լրացուցիչ հանդիպման շրջանակներում փաստացի ստեղծվեց Մինսկի խումբը, ավելի ճիշտ՝ Մինսկում անցկացվելիք խորհրդաժողովին մասնակից երկրների խումբը: Ահա այդ երկրները՝ Ադրբեջան, Հայաստան, Բելառուս, Գերմանիա, Իտալիա, Ռուսաստան, ԱՄՆ, Թուրքիա, Ֆրանսիա, Չեխիա և Սլովակիա, Շվեդիա: Երկրների կազմում չկա Լեռնային Ղարաբաղը: Եվ չէր էլ կարող լինել, քանի որ ինչպես այն ժամանակ, այնպես էլ այսօր Արցախը ճանաչված չէ, անգամ՝ Հայաստանի կողմից: Բայց փաստաթղթում նաև ասվում է. «Լեռնային Ղարաբաղի ընտրված և այլ ներկայացուցիչները` որպես շահագրգիռ կողմ, հրավիրվելու են խորհրդաժողովին նրա նախագահի կողմից` խորհրդաժողովին մասնակից պետությունների հետ խորհրդակցություններից հետո»: Ուշադրություն դարձրեք երկու իրողության վրա: Առաջին, Լեռնային Ղարաբաղի ընտրված և այլ ներկայացուցիչները որպես շահագրգիռ կողմ են հրավիրվում և դա արվում է պետությունների հետ խորհրդակցությունից հետո, երկրորդ, ակնհայտ է, որ հրավիրվում են ինչպես հայերը, այնպես էլ՝ ադրբեջանցիները: 1992-ին Լեռնային Ղարաբաղի ընտրված ներկայացուցիչներ ասելով՝ հասկացվում էր այն օրերի Գերագույն խորհուրդը, որի նախագահը Արթուր Մկրտչյանն էր: Այլ ներկայացուցիչներ ասելով՝ նկատի ունեին Շուշիի քաղաքային իշխանություններին, այն ժամանակ՝ Նիզամի Բահմանովին: 1992-1994թթ. բանակցություններն ընթանում էին պատերազմական գործողություններին զուգահեռ: Ե՛վ ԵԱՀԿ-ի ու նրա հովանու ներքո գործող Մինսկի խմբի, և՛ զուգահեռաբար ընթացող Ռուսաստանի խաղաղարար ջանքերն այդ տարիներին առաջին հերթին ուղղված էին կրակի դադարեցմանը, ինչը հաջողվեց 1994-ի մայիսին` գերազանցապես Մոսկվայի միջնորդությամբ: Սկզբնական շրջանում Ստեփանակերտը հրաժարվում էր բանակցություններին մասնակցելուց, քանի որ նախ չէր հստակեցվում նրա կարգավիճակը, երկրորդ` «ղարաբաղյան կողմ» անվան տակ միջազգային հանրությունն ու Ադրբեջանը նկատի ունեին «Լեռնային Ղարաբաղի հայկական ու ադրբեջանական համայնքները»: Երևանի, անձամբ Լևոն Տեր-Պետրոսյանի հորդորներից հետո միայն Ստեփանակերտը ներգրավվեց բանակցություններում: Մայիսյան անժամկետ զինադադարից հետո մինչև 1996թ. բանակցությունները, որոնք հիմնականում տեղի էին ունենում Մոսկվայում, եռակողմ էին` Հայաստան, Ադրբեջան, Լեռնային Ղարաբաղ: Բայց պետք է հիշել, որ Ադրբեջանը երբեք չէր ճանաչում Լեռնային Ղարաբաղի պատվիրակությունը որպես բանակցությունների կողմ, և այդ պատճառով անդադար վեճեր էին լինում: Լավագույն դեպքում Ադրբեջանը ճանաչում էր՝ պայմանով, որ Լեռնային Ղարաբաղի պատվիրակությունը ունենա համայնքային կազմ՝ հայեր և ադրբեջանցիներ, ինչը նույնքան և կտրականապես անընդունելի էր Լեռնային Ղարաբաղի և Հայաստանի համար: Այս բանակցությունների ընթացքում չէր քննարկվում Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի հարցը, այլ հիմնականում զինված հակամարտության հետևանքների վերացումը` տարածքների վերադարձ, ապաշրջափակումներ, փախստականների վերադարձ, անվտանգության երաշխիքեր, միջազգային խաղաղապահներ: Բանակցությունների սեղանի շուրջ վիճում էին մի կողմից Հայաստանն ու Լեռնային Ղարաբաղը, մյուս կողմից` Ադրբեջանը: 1996-ի դեկտեմբերին` ԵԱՀԿ Լիսաբոնի գագաթաժողովում, Ռուսաստանը և Արևմուտքը միասնական դիրքորոշում որդեգրեցին և պաշտպանեցին կազմակերպության գործող նախագահ, Շվեյցարիայի արտգործնախարար Ֆլավիո Կոտտի նախաձեռնությունը: Կարգավորման հարցում ներկայացվեց երեք-կետանոց մի փաստաթուղթ, որում ընդունվում էր Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունն ու նրա կազմում Լեռնային Ղարաբաղի բարձր ինքնավարությունը: Տեր-Պետրոսյանը Լիսաբոնում օգտվեց վետոյի իրավունքից: 1997թ. գարնանը, երբ  Մոսկվայում տեղի ունեցավ եռակողմ` Հայաստան-Լեռնային Ղարաբաղ-Ադրբեջան ձևաչափով բանակցությունների վերջին փուլը, հայկական կողմը լքեց բանակցությունները, քանի որ Ադրբեջանը պնդեց կարգավորման հիմք ընդունել 1996-ի լիսաբոնյան երեք սկզբունքները: Այսպես, 1997-ի գարնանից առ այսօր եռակողմ ձևաչափով բանակցություն տեղի չեն ունեցել, ղարաբաղյան կողմի մասնակցությունը բանակցություններին դադարեցվել է: Մի կարևոր հանգամանք ևս. բանակցությունների ողջ պատմության ընթացքում՝ սկսած անգամ 1988-ից, միշտ էլ տեղի են ունեցել Հայաստանի և Ադրբեջանի ղեկավարների ու արտգործնախարարների միջև հանդիպումներ: Ավելին, 1995-1996թթ․ եղել է բանակցային մեկ այլ ձևաչափ, երբ քննարկումներ էին ընթանում Հայաստանի և Ադրեջանի նախագահների խորհրդականների, տվյալ դեպքում՝ Ժիրայր Լիպարիտյանի և Վաֆա Գուլուզադեի միջև: Այդ ձևաչափը վերակագնելու փորձ արվեց նաև 2000-ականների կեսերին: Երևանի և Բաքվի ներկայացուցիչներ նշանակվեցին փոխարտգործնախարարներ Թաթուլ Մարգարյանն ու Արազ Ազիմովը: Երբ խոսում ենք Լեռնային Ղարաբաղի՝ բանակցային գործընթացին մասնակցել-չմասնակցելու մասին, պետք է նշենք երեք հարթություն: Առաջին. Ստեփանակերտը մասնակցում է բանակցություններին, քանի որ ԵԱՀԿ Մինսկի խումբը այցելում է ոչ միայն Բաքու և Երևան, այլ նաև՝ Ստեփանակերտ: Այստեղ պետք է նշենք նաև, որ նույն Մինսկի խումբը Բաքու այցի ընթացքում հանդիպում է նաև Լեռնային Ղարաբաղի ադրբեջանական համայնքի ներկայացուցչի հետ: Երբ ԵԱՀԿ գործող նախագահը այցելում է Երևան, հանդիպում է նաև Արցախի նախագահի հետ: Սրանով Արցախը բանակցային կողմ է: Երկրորդ. երբ Մինսկի խումբը ներկայացնում է կարգավորման առաջարկներ, այն ուղարկվում է երեք ուղղությամբ՝ Բաքու, Երևան և Ստեփանակերտ: ԵԱՀԿ-ն պատասխան ստանում է Բաքվից, Երևանից և Ստեփանակերտից: Սրանով Արցախը բանակցային կողմ է: Երրորդ. 1997-ի գարնանից սկսված՝ դադարեցվել են եռակողմ ձևաչափով բանակցությունները, ինչով դադարեցվել է նաև Արցախի ուղղակի մասնակցությունը: Սրանով, այո, Արցախը դուրս է մնացել բանակցային գործընթացից: Իրականում, ոչ միայն և ոչ այնքան կարևոր է, թե բանակցությունները ինչ ձևաչափով են ընթանում, այլ ինչ է քննարկվում այդ բանակցություններում: Հնարավոր է տարբերակ, երբ եռակողմ ձևաչափով ավելի վատ տարբերակ քննարկվի հայկական կողմի համար, քան երբ բանակցությունները ընթանում են միայն Հայաստանի և Ադրբեջանի նախագահաների ու արտգործնախարարների միջև: Եվ, ընդհակառակը, հնարավոր է տարբերակ, երբ երկկողմ ձևաչափով քննարկվի Արցախի համար ավելի անընդունելի տարբերակ, քան եռակողմի դեպքում։ Այսպիսով, բանակցություններին Արցախի մասնակցել-չմասնակցելու հարցը սև-սպիտակ ու պարզունակ չէ, ինչպես այն ներկայացվում է հայկական քաղաքական դիսկուրսում»:

դիտվել է 27 անգամ
Լրահոս
«Ձեռով չխոսաս»․ լարված իրավիճակ Գինեվետում (video) «Նիկոլը որոշել է՝ կոչնչացնի այդ մարդկանց, եթե․․․»․ Ժասմինա Ղևոնդյան (video) Լևոն Զուրաբյանը նորից «մերկացնում է» Փաշինյանին (video) #ՀԻՄԱ․ «Պլանը կա, ժողովու՛րդ․ կազմակերպված, «-1 Նիկոլին» դուրս շպրտելու ենք»․ Պարույր Հայրիկյան (video) Պայթում է Զանգեզուրի միջանցքի թեման․ ի՞նչ թուղթ է Ալիևը տվել Նիկոլին․ Երվանդ Բոզոյան (video) Նիկոլը գնում է Եգիպտոս՝ մեկ անգամ ևս համոզվելու, որ իր ստորագրած թուղթը բլեֆ է, երաշխավորված խաբեություն. Արտակ Զաքարյան Նիկոլը իր հակահայկական «շքերթների» տիրաժավորման ընթացքում բավական հետաքրքիր մի նրբության մասին է խոսում, որը թերևս վրիպել է մեր բոլորիս աչքից. Արմեն Հովասափյան «Վարդան Ղուկասյանը Նիկոլի խուժանությանը մի ձև պատասխանեց»․ Լարիսա Ալավերդյան (video) Ո՞րն է Պակիստանի և Աֆղանստանի միջև ծագած կոնֆլիկտի պատճառը, և ինչ կապ ունի այստեղ Ադրբեջանը Լարված իրավիճակ՝ Գինեվետում. Կարմիր սարը վտանգի տակ է (video) Մի իրեղեն ապացույց հանդիսացող ֆոտոյի մասին Վաղարշապատի ընտրություններից հետո Նիկոլը մեծ թափով հարձակվելու է. Հովհաննես Իշխանյան (video) Փաշինյանը հոգեբանական «տրյուկ» է կիրառում Ալիև-Պուտին լարվածությունը նոր թափ կստանա․․․ ասեմ՝ ինչու․ Երվանդ Բոզոյան (video) Վալոդյա Գրիգորյանին սպանելու գործով կալանավորված Նարեկ Օհանյանին Նուբարաշենի բանտում բռնության են ենթարկել. «ԱրմԼուր» Հավային դու ես, արա, ամոթ. Իրավիճակը լարվեց Գինեվետի հանրային լսումների ժամանակ Էդմոն Մարուքյա՛ն, քո խաղերը լա՛վ գիտենք, քո արածը ոչ ոք չի մոռացել․ Լարիսա Ալավերդյան (video) Կալանավորված Արսեն Ղուկասյանն իր կոշտ հարցադրումներով անհարմար դրության մեջ էր թողնում մի շարք պաշտոնյաների. Փաստաբան Նա դեռ ինձ 50 եվրո է պարտք․ Մխիթարյան Ռիչարդ Մուրը Ստամբուլում բացահայտեց՝ ինչ են անում Նիկոլների հետ․ Երվանդ Բոզոյան (video) Ռուսաստանի իրավապահները «Սպայկա»-ի գործով դիմել են ՀՀ Գլխավոր դատախազությանը Փաշինյանն ու Ալիևը Շարմ էլ Շեյխում «Կամուրջ»-ը միացել է Գագիկ Ծառուկյանի ռազմավարական կոնցեպտին․ Արման Աբովյան (video) 20-ամյա վարորդը «Infiniti»-ով բախվել է երկաթե ցանկապատի ձողերին, ապա չգործող երկաթե կրպակին Արցախի hակամարտությունը գլխավոր «ստատուսագրի» համար hակամարտություն է իր և նախկին ղեկավարների միջև
Ամենաընթերցվածները
Շուտով
Հոկտեմբերի 13-ին՝ ժամը 11։00-ին, Հայելի ակումբի հյուրն է Լարիսա Ալավերդյանը Հոկտեմբերի 13-ին՝ ժամը 16։00-ին, Հայելի ակումբի հյուրն է Ժասմինա Ղևոնդյանը Հոկտեմբերի 13-ին՝ ժամը 15։00-ին, Հայելի ակումբի հյուրն է Պարույր Հայրիկյանը Հոկտեմբերի 13-ին՝ ժամը 12։00-ին, Հայելի ակումբի հյուրն է Երվանդ Բոզոյանը Հոկտեմբերի 13-ին՝ ժամը 14։00-ին, Հայելի ակումբի հյուրն է Հովհաննես Իշխանյանը Հոկտեմբերի 10-ին՝ ժամը 14։00-ին, Հայելի ակումբի հյուրն է Գառնիկ Դանիելյանը Հոկտեմբերի 10-ին՝ ժամը 16։00-ին, Հայելի ակումբի հյուրն է Սեյրան Չիլինգարյանը Հոկտեմբերի 10-ին՝ ժամը 15։00-ին, Հայելի ակումբի հյուրն է Սերգեյ Շաքարյանցը Հոկտեմբերի 10-ին՝ ժամը 13։00-ին, Հայելի ակումբի հյուրն է Հայկ Այվազյան Հոկտեմբերի 10-ին՝ ժամը 12։00-ին, Հայելի ակումբի հյուրն է Նարինե Դիլբարյանը
Հետևեք մեզ Viber-ում https://cutt.ly/5wn8sJBS
Hayeli.am