Այս հոդվածաշարը հրապարակվել է ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿ օրաթերթի 2015 թվականի հունվարյան 6 համարներում:
Լեւոն Տեր-Պետրոսյան. մեծ խառնակչություն (մաս 1)
1997թ. մարտին ՀՀ նախագահ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը ԼՂՀ նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանին Հայաստանի վարչապետ նշանակելու հրամանագիր ստորագրեց: Սա մի որոշում էր, որ Հայաստանի քաղաքական դաշտի վրա սառը ցնցուղի ազդեցություն թողեց:
Անկախության 7-րդ տարին էր, եւ երկրի քաղաքական դաշտը հեռու էր կայացած լինելուց: 1996թ. նախագահական ընտրությունները քաղաքական դաշտի բյուրեղացման նշաններ ցույց տվեցին. ձեւավորվում էր նոր ընդդիմություն, ի դեմս ԱԺՄ-ի եւ դաշնակից ուժերի՝ Վազգեն Մանուկյանի լիդերությամբ, բավական ուժեղ էր հին ընդդիմությունը, ի դեմս Սերգեյ Բադալյանի ղեկավարած Կոմունիստական կուսակցության, եւ կար իշխող «Հանրապետություն» միավորումը, որտեղ կենտրոնացել էր իշխող ՀՀՇ-ն՝ իր արբանյակ կուսակցություններով, գումարած «Շամիրամ» կուսակցությունը, որը նույնպես տեղ ուներ ԱԺ-ում:
1996-ի նախագահական ընտրությունների արդյունքների կեղծումը եւ նույն թվականի սեպտեմբերի 26-ի դեպքերը, երբ ԱԺ տարածք մտած ցուցարարների դեմ ուժ կիրառվեց, ճգնաժամ առաջացրեցին ընդդիմադիր դաշտում:
Իշխող ՀՀՇ-ի ներկայացուցիչները ԱԺ սեպտեմբերի 27-ի նիստում, Ազգային ժողովի դահլիճում ծեծի ենթարկեցին ԱԺՄ-ի մի շարք պատգամավորների: Շավարշ Քոչարյանը ծեծի ենթարկվեց հենց ամբիոնում ելույթ ունենալիս, Դավիթ Վարդանյանին բառիս բուն իմաստով քացու տակ տվեցին ԱԺ միջանցքում: Պարույր Հայրիկյանը ԱԺ նիստում իրեն դրսեւորեց որպես ամենավերջին վախկոտ, Վազգեն Մանուկյանը ընդհատակ էր անցել, մի շարք ակտիվիստներ բանտում էին, բանտում էին ՀՅԴ-ի հայտնի ներկայացուցիչներ՝ այդ թվում Վահան Հովհաննիսյանը, Հրանտ Մարգարյանը, Արմեն Ռուստամյանը:
Սեպտեմբերի 26-ի իրադարձությունների ժամանակ, երբ ընդդիմության ցուցարարները մուտք էին գործել ԱԺ տարածք, ծեծի էին ենթարկվել նաեւ ԱԺ նախագահ Բաբկեն Արարքցյանը եւ ԱԺ փոխնախագահ Արա Սահակյանը: Մինչեւ 1996-ը Բաբկեն Արարքցյանը համարվում էր իշխանության ամենաազդեցիկ ներկայացուցիչը՝ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանից հետո: Բայց 96-ի դեպքերը նշանավորեցին ուժային կառույցների ղեկավարների՝ ՆԳ նախարար Վանո Սիրադեղյանի եւ ՊՆախարար Վազգեն Սարգսյանի ազդեցության մեծացումը: Միակ քաղաքական դեմքը, որ կարող էր հակակշռել Սարգսյանին եւ Սիրադեղյանին՝ Բաբկեն Արարքցյանն էր (չհաշված, իհարկե, Լ. Տեր-Պետրոսյանին): Վարչապետ Հրանտ Բագրատյանը վաղուց արդեն վարկաբեկված էր՝ առաջին հերթին ներիշխանական հակասությունների պատճառով: Ո՛չ Վազգեն Սարգսյանը, ո՛չ Վանո Սիրադեղյանը երիտասարդ վարչապետին լուրջ չէին ընդունում, եւ այս վերաբերմունքը անարգել ի ցույց էին դնում:
Երկու խարիզմատիկ գործիչների, ուժային ղեկավարների այս պահվածքը Բագրատյանի շուրջ ստեղծել էր մի մթնոլորտ, որ կույրին էլ տեսանելի էր. նրա վարչապետության օրերը հաշված են: Թուլանում էր նաեւ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի ազդեցությունը: Դեռ քիչ էր, որ 1996-ի նախագահական ընտրությունների արդյունքները կեղծվել էին, ինչը շոկ էր ժողովրդավարական արժեքների հռչակումով իշխանության եկած քաղաքական թիմի համար, Տեր-Պետրոսյանը երկրորդ անգամ էր նախագահ ընտրվել, եւ իշխանության ներսում կար պայմանավորվածություն, որ նա երրորդ անգամ նախագահի թեկնածու չի առաջադրվելու:
Այս պայմանավորվածությունը, սակայն, դե յուրե այնքան էլ հիմնավորված չէր, ավելի ճիշտ՝ իրավական երկաթյա երաշխիքներ չուներ: Նման պայմանավորվածություն իշխող վերնախավում ձեռք էր բերվել 1995-ին ՀՀ Սահմանադրության ընդունման շուրջ բարձր մակարդակի քննարկումների ժամանակ: Հենց Սահմանադրության մեջ արձանագրվեց, որ նույն անձը չի կարող ավելի քան երկու անգամ անընդմեջ ընտրվել Հանրապետության Նախագահի պաշտոնում: Բայց Սահմանադրությունն ընդունվել էր 1995-ին: Այդ ժամանակ Տեր-Պետրոսյանը նախագահ է եղել, դրանից հետո ընտրվել էր մեկ անգամ: Իսկ Սահմանադրությունը հետադարձ ուժ չուներ: Այսինքն՝ դե յուրե Տեր-Պետրոսյանը կարող էր երրորդ անգամ անընդմեջ ընտրվել նախագահ: Բայց քանի որ Սահմանադրության տեքստը նախագահին անսահմանափակ իշխանություն էր տալիս եւ սա մտահոգում էր իշխանության բազմաթիվ ազդեցիկ ներկայացուցիչների, 1995-ին Տեր-Պետրոսյանը ստիպված էր եղել պարտավորվել, որ 2001-ի հերթական նախագահական ընտրություններում չի առաջադրվելու՝ իրեն հսկայածավալ լիազորություններ տվող Սահմանադրության ընդունումը չձախողելու համար:
Նման պայմանավորվածության գոյության մասին վկայել է նաեւ ինքը՝ Տեր-Պետրոսյանը՝ դեռեւս 1996-ին հայտարարելով, որ 2001թ. նախագահական ընտրություններում չի առաջադրվելու, քանի որ օրենքը նման հնարավորություն չի տալիս:
Այս իրավիճակում պարզից էլ պարզ էր, որ Հայաստանի քաղաքական դաշտում ընդամենը երեք մարդ կա, ով կարող է լինել նախագահի իշխանության թեկնածու՝ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի փոխարեն. Բաբկեն Արարքցյան, Վանո Սիրադեղյան, Վազգեն Սարգսյան: Չի բացառվում՝ հենց սրա հետ էր կապված 1996 թվականի նախագահական ընտրությունների ձախողումը: 96-ին Բաբկեն Արարքցյանը Տեր-Պետրոսյանի նախընտրական շտաբի պետն էր, եւ իշխանության մյուս թեւերը կարող էին մտածել, որ բարեհաջող ընտրությունները կմեծացնեն Արարքցյանի ազդեցությունը: Մյուս կողմից՝ գործող վարչապետ Հրանտ Բագրատյանը հասկանում էր, որ ընտրություններից հետո ինքը չի մնալու վարչապետի պաշտոնում եւ ուրեմն, նրա համար մեկ էր, թե ինչպես կավարտվեն այդ ընտրությունները: Իշխանության մեկ այլ ազդեցիկ ներկայացուցիչ՝ Էդվարդ Եգորյանը, դուրս էր մղվել այսպես կոչված «պոլիտբյուրոյից», այսինքն՝ որոշումներ կայացնող իշխանական վերնախավից, եւ ուրեմն՝ նույնպես լծված չէր Տեր-Պետրոսյանի վերընտրության գործին:
Պատասխանատվությունը մնացել էր քաղաքական երեք հսկաների՝ Բաբկեն Արարքցյանի, Վանո Սիրադեղյանի եւ Վազգեն Սարգսյանի ուսերին, բայց նրանք ունեին ռազմավարական հեռանկարի արմատական հակասություններ: Հետեւանքը եղավ 1996-ի նախագահական ընտրությունների ձախողումը:
Ինքը՝ Տեր-Պետրոսյանը, վաղուց գիտեր իր երեք հենասյուների հակասությունների եւ դրանց պարբերական խորացման մասին: Գիտեր նաեւ, որ այդ հակասությունները կապվում են 2001թ. նախագահական հերթական ընտրությունների հետ: Եւ ուրեմն, պրագմատիկ քաղաքական գործիչ լինելով՝ նա պիտի գիտակցեր, որ առանց այդ խորքային հակասություններին լուծում տալու 1996թ. նախագահական ընտրությունները դառնում են ռիսկային: Իրավիճակից էր բխում, որ նա 1996-ի նախագահական ընտրություններից առաջ իշխանության անցումային պլան քննարկի եւ համաձայնեցնի Բաբկեն Արարքցյանի, Վանո Սիրադեղյանի, Վազգեն Սարգսյանի հետ: 1996-2001թթ. ինչ-որ միջանկյալ տարբերակ, որ ընդունելի կլինի բոլոր երեքի համար: Սա երկրում կայունություն ապահովելու միակ երաշխիքը կարող էր լինել, եւ Տեր-Պետրոսյանը դա գիտեր: Բայց գնալ նման լուծման՝ կնշանակեր իսկապես փոխանցել իշխանությունը, իսկապես հեռանալ իշխանությունից, գոնե առժամանակ: Արդյո՞ք 1996-ի Տեր-Պետրոսյանը ուներ նման մտադրություն, արդյո՞ք նա անկեղծորեն ուզում էր փոխանցել իշխանությունը: Այս հարցի պատասխանը տալիս է ինքը՝ առաջին նախագահը, 1997-ի սեպտեմբերի 26-ի ասուլիսի ժամանակ: Ասուլիսի այդ հարցուպատասխանը արժե ներկայացնել ամբողջությամբ.
Հարցըհնչեցնումէ «ՀայFM» ռադիոկայանիլրագրողՎարդանՎարդանյանը – Պարոն նախագահ, Ձեր այն հայտարարությունից հետո, երբ ասացիք, որ 2001-ի նախագահական ընտրություններին չեք առաջադրվի, քանի որ այդ հնարավորությունը չի ընձեռում օրենքը, այդ հայտարարությունից հետո հեռուստաելույթում Սամվել Գեւորգյանն ասաց, որ դեռ միանշանակ չէ եւ պետք է պարզել, թե օրենքը հնարավորություն տալի՞ս է, թե ոչ: Այլ քաղաքական գործիչներ էլ նման ակնարկներ արեցին: Հարցս հետեւյալն է՝ 2001թ. նախագահական ընտրություններին չմասնակցելու Ձեր վճիռը վերջնակա՞ն է, թե հնարավոր են այլ տարբերակներ: Մասնավորապես՝ Դուք կդիմե՞ք Սահմանադրական դատարան օրենքին համապատասխանությունը վճռելու համար:
ԼեւոնՏեր–Պետրոսյանիպատասխանը – Ոչ. ես չեմ դիմի Սահմանադրական դատարան: Միայն եթե ազգովին խնդրեք, այդ ժամանակ կառաջադրվեմ:
Այս պատասխանը ժամանակին անասելի աղմուկ առաջացրեց: Ընդդիմությունն ու մամուլը դատափետում էին գործող նախագահի ցինիզմը, թե ինչպես կարելի է մի ամբողջ ազգի դնել խնդրարկուի վիճակում: Ոչ ոք հարց չտվեց. իսկ գուցե սա ոչ թե լեզվական ցինիզմ է, այլ Տեր-Պետրոսյանի վերջին տարիների, առաջիկա եւ հետագա տարիների գործունեության հիմնական լեյտմոտիվ:
Ի՞նչ էր, ըստ էության, ասում Տեր-Պետրոսյանը. ասում էր, որ նախագահական հերթական ընտրություններում չի առաջադրվի, բայց եւ ասում էր, որ կառաջադրվի ֆորս մաժորի դեպքում: Համաձայնեք՝ ազգովի խնդրելու մասին հայտարարությունը, ըստ էության, ֆորս մաժորի պայման է: Վերադառնանք, ուրեմն, 96 թվական եւ փորձենք հասկանալ, թե ո՞րն էր Տեր-Պետրոսյանի պլան A-ն, այսինքն՝ հիմնական նպատակադրումը. 2001-ին իշխանությունից հեռանա՞լը, թե՞ իշխանությունը պահպանելը: Նա ուզում էր հեռանա՞լ իշխանությունից, թե՞ ստեղծել մի անհասկանալի ֆորս մաժոր, երբ 2001-ին բոլորը իրեն կխնդրեն չհեռանալ:
Եթե նպատակը իշխանությունից հեռանալն էր, ուրեմն նա պետք է սկսեր «ժառանգորդ» օպերացիայի իրականացումը, այսինքն՝ կողմնորոշվեր, թե ներքաղաքական երեք հսկաներից ո՞ր մեկի վրա է խաղադրույք անում, ո՞ւմ է տեսնում իշխանության առաջին դեմքի դերում՝ Բաբկեն Արարքցյանի՞ն, Վանո Սիրադեղյանի՞ն, թե՞ Վազգեն Սարգսյանին: Իսկ գուցե մեկ ուրիշի՞: Եթե ուրիշի, ուրեմն նրա թեկնածությունը գոնե նախնական պետք է համաձայնեցնի իշխանության ամենաազդեցիկ երեք դեմքերի՝ Արարքցյանի, Սիրադեղյանի, Սարգսյանի հետ: Կամ թեկուզ ինչ-որ որոշում կայացնի, որովհետեւ ունի ցանկացած որոշում կայացնելու ռեալ իշխանություն:
Նախագահական ընտրություններից հետո Տեր-Պետրոսյանը կայացնում է որոշումը: Նա ՆԳ նախարարի պաշտոնից ազատում է Վանո Սիրադեղյանին եւ նրան նշանակում Երեւանի քաղաքապետ: Այս ֆոնին կայացնում է առաջին աբսուրդ որոշումը՝ միավորում է Ներքին գործերի եւ Ազգային անվտանգության նախարարությունները եւ նախարար նշանակում Սերժ Սարգսյանին, ով մինչ այդ Ազգային անվտանգության պետական վարչության ղեկավարն էր: Հաջորդ, ավելի աբսուրդ որոշումը հետեւյալն էր. Հրանտ Բագրատյանի փոխարեն վարչապետ է նշանակում Մեծ Բրիտանիայում ՀՀ արտակարգ եւ լիազոր դեսպան, Հայաստանի քաղաքական կյանքում անհայտ, Հայաստանի քաղաքական համակարգի հետ կապ չունեցող Արմեն Սարգսյանին:
Ի՞նչ էր նշանակում այս ամենը 2001թ. նախագահական ընտրությունների ֆոնին: Այս որոշումներով նա թուլացնում էր Վանո Սիրադեղյանին եւ Վազգեն Սարգսյանին: Եթե ՆԳ նախարարությունը պահպաներ նախկին կառուցվածքը եւ նախարար նշանակվեր ցանկացած մեկը, երկար ժամանակ չէր կարողանալու դուրս գալ Վանո Սիրադեղյանի ստվերից: Սիրադեղյանը քաղաքական լծակներով, գումարած Երեւանի քաղաքապետի լծակները, շարունակելու էր իր տիրապետության տակ պահել ՆԳՆ-ն: Բայց Տեր-Պետրոսյանը ՆԳՆ-ն տալիս է Ազգային անվտանգության գործող ղեկավար Սերժ Սարգսյանին, որպեսզի վերջինս ԱԱ համակարգը օգտագործելով՝ ՆԳՆ-ն դուրս քաշի Վանո Սիրադեղյանի տակից: Միով բանիվ՝ ՆԳՆ-ի եւ ԱԱ-ի միացումով ստեղծում է նոր ուժային սուպերնախարարություն, որով թուլացնում է ՊՆախարարության, այսինքն՝ Վազգեն Սարգսյանի ազդեցությունը: Իսկ նախագահական ձախողված ընտրություններից եւ սեպտեմբերի 26-ի ծեծից հետո Բաբկեն Արարքցյանի ազդեցությունը առանց այն էլ նվազել էր:
Տեր-Պետրոսյանը, այսպիսով, ուժգին հարվածներ է հասցնում նախագահի երեք պոտենցիալ թեկնածուներից երկուսին եւ որեւէ կերպ աջակցություն ցույց չի տալիս երրորդին, ում հեղինակությունը էականորեն սասանվել էր:
Ու՞մ էր, ուրեմն, նա պատրաստում որպես իշխանության պոտենցիալ ժառանգորդ: Արմեն Սարգսյանի՞ն. պրագմատիկ քաղաքական գործիչ լինելով՝ Տեր-Պետրոսյանը չէր կարող չհասկանալ, որ Սարգսյանը ներքաղաքական համակարգում ոչ մի դաշնակից եւ հենարան չունի, որ նա ընդամենը քավության նոխազ կարող է լինել եւ ուրիշ ոչինչ: Տեր-Պետրոսյանը Սարգսյանին վարչապետ էր նշանակել որպես բուֆեր կամ մարիոնետ օգտագործելու, նրանով երեք հսկաների ազդեցությունը թուլացնելու համար: Նա չէր կարող նրան դիտարկել որպես ժառանգորդ՝ հենց թեկուզ նման սցենարի ռեալության բացակայության պատճառով:
ՆԳ եւ ԱԱ նախարար Սերժ Սարգսյանի՞ն: Սա ավելի անհավանական տարբերակ է, որովհետեւ մի քանի տարի ՊՆ, ԱԱ նախարար աշխատելով՝ Սերժ Սարգսյանը իրեն դրսեւորել էր որպես ամորֆ, հլու կատարող, առանց ամբիցիաների մի մարդ, ով պատրաստ է շարունակ լինել աննկատ: Սերժ Սարգսյանի հենց այս հատկություններն էին, որ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանին գրավում էին: Սարգսյանը նրան հարկավոր էր ընդամենը Սիրադեղյանի եւ Սարգսյանի ազդեցության մեծացումը կանխելու համար: Եւ շատ շուտով Վազգեն Սարգսյանն ու Վանո Սիրադեղյանը ստացան առաջին լրջագույն հարվածը: Ակնհայտորեն՝ ՀՀ նախագահի աշխատակազմից ստացված դաբրոյով եւ Ազգային անվտանգության նախարարության ջանքերով հանրային շրջանառության մեջ դրվեց մի վիդեոկասետ, որտեղ Վազգեն Սարգսյանն ու Վանո Սիրադեղյանը 1996-ի սեպտեմբերի 26-ից մի քանի օր անց քեֆ էին անում գեներալ Մանվել Գրիգորյանի տանը: Այդ տեսաերիզում Սիրադեղյանն ու Սարգսյանը խոսում էին 1996թ. նախագահական ընտրություններին հաջորդած բախումների մասին եւ անում հայտարարություններ, որ հատուկ են ոչ թե քաղաքական գործիչների, այլ զինվորական պուտչիստների: Թե որքանո՞վ էր այդ խմած խոսակցությունն արտահայտում այդ գործիչների քաղաքական էությունը՝ ուրիշ հարց է, բայց այս տեսաերիզի տարածումը անասելի հարված հասցրեց նրանց հեղինակությունը:
Ա. Սմբատյան
Լեւոն Տեր-Պետրոսյան. մեծ խառնակչություն (մաս 2)
15/01/2015schedule09:00, http://www.armtimes.com/hy/article/58206
Վանո Սիրադեղյանը եւ Վազգեն Սարգսյանը հասկանում էին, որ Տեր-Պետրոսյանը խաղ է սկսել, որի նպատակը հենց իրենց քաղաքականապես չեզոքացնելն է: Իրավիճակին նախ արձագանքեց Վազգեն Սարգսյանը, ապա՝ Վանո Սիրադեղյանը՝ ուշացումով:
Վազգեն Սարգսյանը ապտակեց եւ Հայաստանից վտարեց վարչապետ Արմեն Սարգսյանին: Սա իշխանական ճգնաժամի ուղղակի վկայությունն էր: Բայց այդ ճգնաժամն առաջացել էր այն պատճառով, որ պրագմատիկի համարում ունեցող Տեր-Պետրոսյանը վարչապետ էր նշանակել ԱԺ-ում հենարան չունեցող մեկին: Սա մի ճգնաժամ էր, որ ինքը՝ Տեր-Պետրոսյանն էր հարուցել իր ապաքաղաքական որոշումներով, եւ այդ անհեռատես քայլը բորբոքային պրոցեսներ էր հարուցել իշխանական համակարգում:
Նման իրավիճակում, թվում է, Տեր-Պետրոսյանը պետք է հասկանար, որ ապագայի անորոշությունը քայքայում է ոչ միայն իշխանական թիմը, այլեւ Հայաստանն ընդհանրապես, եւ օդում կախված հարցը՝ իշխանության ժառանգորդի մասին, պետք է լուծում ստանա, հարցը պետք է մտնի քննարկումների օրակարգ: Բայց Տեր-Պետրոսյանը համառորեն չի գնում այդ ճանապարհով: Ինչու, ինչո՞ւ է նման պրագմատիկ քաղաքական գործիչը թույլ տալիս քաոսի խորացումը: Սրա համար կարող էր լինել միայն մեկ պատճառ. նա չի ուզում լսել անգամ իշխանության ժառանգորդի մասին՝ անկախ նրանից, թե ով կլինի այդ ժառանգորդը: Նրա քաղաքական ծրագիրը մեկն է. մնալ իշխանության ղեկին, հարուցել այնպիսի խառնաշփոթ, որ ստեղծվի այդ «երանելի» ֆորսմաժորային վիճակը, որ բոլորը առանց բացառության՝ Վազգեն Սարգսյանը, Վանո Սիրադեղյանը, Բաբկեն Արարքցյանը, նրան խնդրեն չհեռանալ իշխանությունից: Որ ի վերջո տեղի ունենա իր «մարգարեությունը», որ իրեն ազգովի կխնդրեն հերթական անգամ առաջադրվել նախագահի թեկնածու եւ ինքը կառաջադրվի:
Բայց այս խաղը դուր չի գալիս Տեր-Պետրոսյանի իշխանության առանցքային դեմքերին: Ոչ թե այն պատճառով, որ նրանցից յուրաքանչյուրն ինքն է ուզում լինել իշխանություն, այլ որովհետեւ նրանք խորությամբ չեն ընկալում, թե ի՞նչ է ուզում անել Տեր-Պետրոսյանը: Եթե ուզում է մնալ իշխանության, ինչո՞ւ իրենց այդ մասին ուղիղ չի ասում: Չէ՞ որ իրենք ոչ միայն հավատարիմ զինակիցներ են, այլեւ երկար տարիների ընկերներ: Բայց Տեր-Պետրոսյանը չի կարող գնալ նման անկեղծ եւ ուղիղ քայլի, որովհետեւ իշխանության ղեկին մնալու ցանկության խոստովանությունը նրան կդնի խնդրարկուի դերում, այսինքն՝ կթուլացնի իր իշխանությունը: Նա ուզում է խուճապ սերմանել իր իսկ քաղաքական թիմում, հարուցել մի մեծ աննախադեպ խառնակչություն, որ բոլորը բոլորին կասկածեն, բոլորը պայքարեն ընդդեմ բոլորի, որ բոլորը վախենան բոլորից եւ բոլորի համար ինքը դառնա փրկություն: Այս հեռահար նպատակին հասնելու համար Տեր-Պետրոսյանն արդեն ստեղծել է իրավիճակ, որ երեք գումարած մեկ ֆորմատը (Տեր-Պետրոսյան, գումարած Բաբկեն Արարքցյան, Վանո Սիրադեղյան, Վազգեն Սարգսյան) փաստացի չի գործում: Տեր-Պետրոսյանը առանձին-առանձին է շփվում երեքից յուրաքանչյուրի հետ, ավելի շատ է սկսում շփվել Սերժ Սարգսյանի հետ՝ այսպիսով մյուսների մեջ կասկած հարուցելով կուլիսային պրոցեսների վերաբերյալ:
Վազգեն Սարգսյանը, Վանո Սիրադեղյանը, Բաբկեն Արարքցյանը այդ ժամանակներում ակնհայտորեն շփոթված են եւ անհանգստացած: Եռյակի հարաբերությունների լարումը հասել է գագաթնակետին: Նրանք արդեն իրար ընկալում են որպես բացահայտ թշնամիներ, եւ այս փուլում Տեր-Պետրոսյանը կարողացել է իրագործել իր մինիմում պլանը՝ բաժանիր, որ տիրես: Սա առնվազն նշանակում է, որ իշխանական եռյակը չի կարող համաձայնության գալ վարչապետի թափուր մնացած պաշտոնի հարցում կամ ընդհանրապես՝ որեւէ հարցում: Քաղաքական տրամաբանությամբ, վարչապետի պաշտոնը կարող են ստանձնել միայն երեք հոգի՝ Բաբկեն Արարքցյան, Վանո Սիրադեղյան, Վազգեն Սարգսյան. միայն այս եռյակից որեւէ մեկը, այն էլ՝ մյուս երկուսի աջակցությամբ, կարող է ունենալ խորհրդարանական մեծամասնություն: Բայց նրանց համաձայնությունը գործնականում արդեն անհնար է, եւ սա այն է, ինչին ձգտում էր Տեր-Պետրոսյանը: Հիմա, ուրեմն, սեփական իշխանությունը ուժեղացնելու ժամանակն է, եւ Տեր-Պետրոսյանը որոշում է գնալ այն ճանապարհով, որի արդյունավետությունը, իր կարծիքով, գործնականում ապացուցվել է:
1993-ին ՊՆախարարի պաշտոնից հեռացնելով իր թիվ 1 քաղաքական հակառակորդ Վազգեն Մանուկյանին՝ Տեր-Պետրոսյանը նրա փոխարեն նախարար նշանակեց Սերժ Սարգսյանին, ում Սամվել Բաբայանը Ղարաբաղից վտարել էր Մոսկվա: Նա հույս ուներ, որ Սարգսյանը ցմահ իրեն պարտական պիտի լինի աքսորից վերադարձնելու եւ իշխանության վերնախավում տեղ հատկացնելու համար: Սկզբնական շրջանում Սերժ Սարգսյանը հավատարմորեն ծառայեց Տեր-Պետրոսյանին: 1995-ին, երբ Վազգեն Սարգսյանի հետ կոնֆլիկտի պատճառով հրաժարական տվեց ԱԱՊՎ պետ Դավիթ Շահնազարյանը, Տեր-Պետրոսյանը Սերժ Սարգսյանին նշանակեց արդեն Ազգային անվտանգության պետական վարչության ղեկավար: Իսկ 1996 թվականին, գնահատելով նրա «հավատարիմ ծառայությունը», նշանակեց ՆԳ եւ ԱԱ սուպերնախարար, որպեսզի վերջինս անմնացորդ ծառայի իրեն, ՆԳՆ-ն դուրս բերի Վանո Սիրադեղյանի ազդեցությունից եւ թույլ չտա Վազգեն Սարգսյանի միահեծան տիրապետումը ուժային դաշտում: Սերժ Սարգսյանի գործունեության արդյունքները գոհացրին Լեւոն Տեր-Պետրոսյանին. վերջինս, թերեւս, առատ մատնագրեր էր մատակարարում Լեւոն Տեր-Պետրոսյանին՝ Վանո Սիրադեղյանի եւ Վազգեն Սարգսյանի մասին: Իսկ վարչապետ Արմեն Սարգսյանի ձախողումը՝ Վ. Սիրադեղյան-Վ. Սարգսյան տանդեմի առաջ, Տեր-Պետրոսյանին ստիպեց կրկին հայացք ուղղել դեպի Ղարաբաղ:
Այստեղ նախագահ էր Ռոբերտ Քոչարյանը, բայց իշխանության իրական լծակներին տիրապետում էր ՊՆ նախարար Սամվել Բաբայանը, ով չէր խորշում հրապարակային ստորացուցիչ արտահայտություններ անել Ռոբերտ Քոչարյանի հասցեին: Տեր-Պետրոսյանը, Քոչարյանին Հայաստան բերելով, հույս ուներ, որ վերջինս իրեն շնորհակալ կլինի բաբայանական դժոխքից ազատելու համար եւ հավատարմորեն կծառայի, ինչպես, իր կարծիքով, Սերժ Սարգսյանը: Սա կարեւոր հոգեբանական պահ է Տեր-Պետրոսյանի համար: Բաբկեն Արարքցյանը, Վազգեն Սարգսյանը, Վանո Սիրադեղյանը կարող էին ուղիղ խոսել Տեր-Պետրոսյանի հետ, երբեմն՝ որպես հավասարը հավասարի: Նրանք շատ հաճախ Տեր-Պետրոսյանին անունով էին դիմում, եւ հենց այս մարդկանց առաջ էր Տեր-Պետրոսյանը ստանձնել երրորդ անգամ նախագահի թեկնածու չառաջադրվելու պարտավորություն, եւ այս միջավայրում դա, ըստ էության, փակված թեմա էր: Երրորդ անգամ նախագահի պաշտոնում առաջադրվելու համար Տեր-Պետրոսյանին հարկավոր էր իշխանական այլ միջավայր, եւ նրա ռազմավարական պլանը այդ նոր միջավայրը ստեղծելն էր: Լուռ ու մունջ կամակատար (համենայնդեպս այն ժամանակ այդպես էր երեւում) Սերժ Սարգսյանի օրինակը, ուրեմն, ոգեւորել էր նրան, եւ Արմեն Սարգսյանի ձախողումից հետո նա որոշեց շարունակել սերժսարգսյանական ամորֆությամբ իրեն շրջապատելու «հաջողված փորձը»: Հենց այսպես վարչապետ նշանակեց Ռոբերտ Քոչարյանին:
Արմեն Սարգսյանի ձախողված փորձը հաշվի առնելով՝ Տեր-Պետրոսյանը պիտի որ վարչապետ նշանակելուց առաջ «ուստանովկա» արած լիներ Ռոբերտ Քոչարյանին՝ ակնարկելով նրան, որ իր հիմնական խնդիրը Վազգեն Սարգսյանի եւ Վանո Սիրադեղյանի քաղաքական չեզոքացումն է: Բաբկեն Արարքցյանի մասին Տեր-Պետրոսյանը Քոչարյանին թերեւս ոչինչ չի ասել՝ հաշվի առնելով նրանց քավորսանիկական կապը, նաեւ այն, որ Արարքցյանի ազդեցությունը, այսպես թե այնպես, թուլանում էր:
Ստեփանակերտից մայրաքաղաք եկած Քոչարյանը, ՀՀ նախագահի պատգամը լսելով, խուճապի է մատնվում: Նա չի հասկանում, թե ի՞նչ է կատարվում իրականության մեջ: Ինչո՞ւ են իրեն դրդում մտնել մատի եւ մատանու արանքը, ինչո՞ւ են իրեն դնում այսպիսի վտանգավոր իրավիճակում: Քոչարյանը վարչապետության թեմայով Տեր-Պետրոսյանի հետ առաջին խոսակցությունից հետո փախչում է Երեւանից:
Բայց Տեր-Պետրոսյանը համառ է. կանչում է Վազգեն Սարգսյանին եւ հրահանգում բերման ենթարկել Ռ. Քոչարյանին: Վազգեն Սարգսյանը, Քոչարյանի վզից բռնած, Ստեփանակերտից բերում է Երեւան, եւ Տեր-Պետրոսյանը նրան վարչապետ է նշանակում: Քոչարյանը իրոք շփոթության մեջ է: Միակ մարդը, որի հետ կարող է խոսել՝ իր վաղեմի ընկեր, ՆԳ եւ ԱԱ նախարար Սերժ Սարգսյանն է:
Վերջինս, ներքաղաքական իրավիճակին քաջածանոթ, հանգստացնում է Քոչարյանին եւ ամեն ինչ բացատրում: Նաեւ պարզաբանում, որ եթե նա պայքարի միանգամից ե՛ւ Վազգեն Սարգսյանի, ե՛ւ Վանո Սիրադեղյանի դեմ, տանուլ կտա կամ ավելի ճիշտ՝ կծառայի Տեր-Պետրոսյանի՝ բաժանիր, որ տիրես նպատակին: Սերժ Սարգսյանն է, որ Քոչարյանին ոգեշնչել է՝ ասելով, որ ստեղծված վիճակը լավ շանս է տալիս, որ իրենք սեփական պլաններ մշակեն եւ ոչ թե Տեր-Պետրոսյանի սցենարների համար օգտագործվեն:
Այդ ժամանակի մամուլի, իրավիճակի, դեպքերի վերլուծությունը թույլ է տալիս ենթադրել, որ ամեն ինչ հենց այսպես էլ եղել է: Եւ ուրեմն, տվյալ խնդիրը լուծելու համար Սերժ Սարգսյանն ու Ռոբերտ Քոչարյանը նախ դաշինք են կազմել իրար հետ, ապա որոշել Վազգեն Սարգսյանին դարձնել դաշնակից, Վանո Սիրադեղյանին՝ թիրախ: Ինչպե՞ս կարող էին Վազգեն Սարգսյանին դաշնակից դարձնել: Շատ պարզ. նույնիսկ ամենամերձավոր անձանց հետեւից խոսելու Տեր-Պետրոսյանի թուլությունը պիտի որ սրանում էական դեր խաղացած լինի: Օրինակ՝ այն ամենը, ինչ Տեր-Պետրոսյանը Վազգեն Սարգսյանի մասին ասել է Ռոբերտ Քոչարյանին, կարող էին ձայնագրվել Սերժ Սարգսյանի եւ Ռոբերտ Քոչարյանի կողմից եւ ներկայացվել Վազգեն Սարգսյանին՝ հապացույց այն բանի, որ սպարապետի ազդեցությունը այնքան էլ նախագահի սրտովը չէ: Իսկ Վանո Սիրադեղյանի վրա աշխատելու հարցում ոչ մի խոչընդոտ չկար, որովհետեւ դրա համար կար նախագահի գոնե անուղղակի դաբրոն:
Վանո Սիրադեղյանը բավական ուշ զգաց, թե ինչ է կատարվում եւ իրավիճակը հաղթահարելու որեւէ կոնկրետ պլան չուներ: 1997 թվականի մայիսին, երբ հանկարծամահ եղավ Տեր-Պետրոսյանի եղբայրը՝ ԱԺ պատգամավոր Թելման Տեր-Պետրոսյանը, Հրազդանի թիվ 73 ընտրատարածքում պետք է տեղի ունենային պատգամավորի արտահերթ ընտրություններ: Շատերի համար անսպասելի՝ Երեւանի քաղաքապետ Վանո Սիրադեղյանը պատգամավորի թեկնածու առաջադրվեց Հրազդանում: Շատերը համոզված էին. Սիրադեղյանը որոշել է գրոհել ԱԺ նախագահի պաշտոնը. այսինքն՝ նախ ընտրվել պատգամավոր, հսկողության տակ առնել խորհրդարանական մեծամասնությունը, պաշտոնանկ անել ԱԺ գործող նախագահին, ով, ըստ էության, դեռ ետ չի եկել 1996 թվականի շոկից, եւ դառնալ ԱԺ նախագահ: Բայց Տեր-Պետրոսյանը կանխատեսում է այս հնարավորությունը, Վանո Սիրադեղյանին հրավիրում եւ նրանից ստանում գրավոր պարտավորագիր, որ ԱԺ նախագահի պաշտոնում ընտրվելու փորձեր չի անելու: Սրանով Տեր-Պետրոսյանը երկու հարց է լուծում. նախ՝ փակում է Սիրադեղյանի ճանապարհը, ապա եւ վերջ դնում ԱԺ գործող նախագահ Բաբկեն Արարքցյանի քաղաքական ինքնուրույնությանը, որովհետեւ ստացվում է, որ Տեր-Պետրոսյանի անձնական կամքով է միայն մնում ԱԺ նախագահի պաշտոնում: Նման քայլը նշանակում էր Արարքցյանին զրկել քաղաքական ինքնությունից, քաղաքական կամքից:
Թվում է, Սիրադեղյանը սխալվում է՝ պարտավորագիրը ստորագրելով: Բայց նման առաջարկ անելով՝ Տեր-Պետրոսյանը գիտեր, որ ստանալու է Սիրադեղյանի համաձայնությունը: Եթե ոչ՝ Ռոբերտ Քոչարյանն ու Սերժ Սարգսյանը, ատամները սրած, պատրաստ էին հոշոտել Սիրադեղյանին: Վերջինս որոշում է այլ ճանապարհով գնալ. հրաժարվում է ԱԺ նախագահ դառնալու հեռանկարից, բայց փոխարենը՝ վերցնում է իշխող կուսակցության՝ ՀՀՇ վարչության նախագահի կարգավիճակը (1997թ. հուլիս), նաեւ ընտրվում ԱԺ պատգամավոր: Բայց այդ ժամանակ, ինչպես հետագայում կպարզվի, ուշ էր, չափազանց ուշ, որովհետեւ իրական իշխանությունը հայտնվել էր բոլորովին այլ ձեռքերում:
1996-97 թվականներին, այսպիսով, Տեր-Պետրոսյանն իրականացրեց իր նախագահական կարիերայի ամենահիշարժան կուլբիտը: Երբ Ռոբերտ Քոչարյանը նշանակվեց ՀՀ վարչապետ, հայտնի վերլուծական շրջանակները հիացած էին առաջին նախագահի մտքի թռիչքից, դա համարում էին հանճարեղ քաղաքական քայլ, դարակազմիկ հայտնագործություն: Մինչդեռ, կային վերլուծաբաններ, ովքեր թերթերում գրում էին, որ այդ նշանակումով Տեր-Պետրոսյանը վերջնականապես պարտվեց: Այն ժամանակ նման վերլուծությունները համարվում էին լուսանցքային, բայց ժամանակը ցույց տվեց ուրիշ բան:
Այսպիսով, Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը նպատակասլաց կերպով ոչնչացրեց իր երկու քաղաքական մերձավորներին՝ Բաբկեն Արարքցյանին եւ Վանո Սիրադեղյանին:
Բայց ի վերջո նաեւ ինքը ձախողվեց, որովհետեւ սխալվեց՝ մտածելով, թե Քոչարյան-Սարգսյան զույգը պիտի դառնա իր հլու կամակատար: Այդպես չեղավ, եւ Ռոբերտ Քոչարյանն ու Սերժ Սարգսյանը Տեր-Պետրոսյանին ուղղակի վռնդեցին իշխանությունից, վռնդեցին ամենաստորացուցիչ կերպով:
Ա. Սմբատյան
Լեւոն Տեր-Պետրոսյան. մեծ խառնակչություն (մաս 3)
16/01/2015schedule09:04, http://armtimes.com/hy/article/58252
Առաջին անգամ թերեւս 1997-ի ամռանը Տեր-Պետրոսյանը պիտի հասկացած լինի, որ իր հարուցած մեծ խառնակչությունն առաջին հերթին իրեն է զրկել իշխանությունից եւ ինքը ոչ այլ ինչ է, քան անգլիական թագուհի:
Այդ ժամանակ արդեն Տեր-Պետրոսյանը հասկացել էր, որ պիտի հեռանա: Այլընտրանքը՝ մարիոնետի կարգավիճակին համակերպվելն էր կամ էլ՝ իրեն ուղղակի ֆիզիկապես կոչնչացնեն: Հեռանալու որոշումը կայացնելուց հետո, ահա, առաջնային է դառնում հեռանալու մարտավարությունը: Ինչպե՞ս հեռանալ եւ ի՞նչ պատճառաբանությամբ, որպեսզի դա չվերածվի խուճապահար փախուստի:
Տեր-Պետրոսյանը որոշեց իր հեռացումը բեմադրել՝ որպես Սարգսյան-Քոչարյան-Սարգսյան եռյակի հետ հակասություն՝ Ղարաբաղի հարցում: Իբր՝ ինքը ոչ թե պարտվել է իր իսկ հարուցած մեծ խառնակչության մեջ՝ փորձելով վարձկաններին օգտագործել սեփական մերձավորներին չեզոքացնելու համար, այլ գաղափարական, սկզբունքային տարաձայնություններ է ունեցել: Թերեւս, նաեւ այս դրվագն էր պատճառը, որ 2007թ.-ին քաղաքականություն վերադառնալով՝ Տեր-Պետրոսյանը Քոչարյան-Սարգսյան զույգին համեմատեց մոնղոլ-թաթարների հետ: Մոնղոլ-թաթարները, որպես վարձկան հանդես գալով, հաճախ ոչնչացնում էին իրենց վարձողներին: Իսկ որ Տեր-Պետրոսյանի հրաժարականը կապ չուներ Ղարաբաղի հարցի եւ այդ կապակցությամբ նրա հեղինակած «Պատերազմ, թե խաղաղություն. լրջանալու պահը» հոդվածի հետ, ապացուցվում է հետեւյալ փաստով:
Իր հրաժարականի տեքստում Տեր-Պետրոսյանն ասում է. «Զերծ եմ մնում որեւէ մեկնաբանությունից կամ գնահատականից՝ իրադրությունը չսրելու նպատակով։ Միայն հարկ եմ համարում նշել, որ իշխանության ճգնաժամում Արցախի հարցի արծարծումն ընդամենը պատրվակ էր»։ 1998-ից 17 տարի անց՝ այս նախադասությունը այլ կերպ է հնչում արդեն, եւ կարելի է ասել, որ դա պատրվակ էր, որ ստեղծել էր ինքը՝ Տեր-Պետրոսյանը, որպեսզի իր հեռացումն իշխանությունից չդիտվի որպես ուրիշի համար լարած թակարդի մեջ ընկնելու անպատեհություն, այլ սկզբունքային մարդու հեռացում իշխանությունից՝ որպես խաղաղության կուսակցության առաջնորդի:
Հրաժարականի տեքստում իրեն, ըստ էության, հենց այսպես է ներկայացնում Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը, եւ սա նրա համար կարեւոր է ոչ միայն անցյալի մեկնաբանության, այլեւ ապագայի իմաստով: Հենց այս ձեւակերպումն է, որ մատնում է նրա քաղաքական ամբիցիաները. ինչպես մեծ խառնակչությունը հարուցել էր երրորդ անգամ նախագահի պաշտոնում հայտնվելու համար, այնպես էլ՝ հեռանալու ձեւակերպումների հեռահար նպատակը կրկին նախագահի կարգավիճակում հայտնվելն է: Հիմա նա պետք է հեռանա, որովհետեւ իրավիճակի վրա չունի բացարձակապես ոչ մի հսկողություն, որովհետեւ իրական իշխանություն ունեցողները իրենից պահանջում են հեռանալ (ինչպես ինքը՝ Տեր-Պետրոսյանն է խոստովանում հրաժարականի ելույթում): Նրա քաղաքական թիմը բարոյալքված է, նրա գործողությունները անվստահություն են հարուցել այն գործիչների շրջանում, ովքեր ավանդաբար հենարան են եղել իր համար: Հիմա նա ամբողջությամբ Ռ.Քոչարյան-Ս.Սարգսյան զույգի ձեռքում է: Բայց պետք է հեռանա այնպես, որ միեւնույն ժամանակ վերադարձի գաղափարական հարթակ ձեւավորի:
Նաեւ այս պատճառով՝ Տեր-Պետրոսյանի համար ամենակարեւորը՝ «մեծ կանխատեսողի» իր իմիջն է: Այս նկատառումով՝ նա հանրային ուշադրությունը շեղում է Ղարաբաղի ուղղությամբ: Բայց մինչեւ Ղարաբաղին հասնելը բազմաթիվ հարցեր են առաջ գալիս, որոնց Տեր-Պետրոսյանը չի ուզում պատասխանել: Այդ ինչպե՞ս էր, որ մեծ կանխատեսողի համարում ունեցող Տեր-Պետրոսյանը չկարողացավ կանխատեսել, որ Ռ.Քոչարյանն ու Ս.Սարգսյանը շրջվելու են իր դեմ՝ ամենասովորական վարձկանների նման: Տեր-Պետրոսյանի մեծագույն ձախողումն այն էր, որ նրա մտքով չէր անցել, որ Ռ. Քոչարյանը եւ Ս.Սարգսյանը կդիմեն Ղարաբաղի ՊՆ նախարար Սամվել Բաբայանի օգնությանը, որ դաշինք կկազմեն վերջինիս հետ: Չէ՞ որ Բաբայանը բոլոր հնարավոր ձեւերով ստորացրել է Ռ.Քոչարյան-Ս.Սարգսյան զույգին, նվաստացրել նրանց: Տեր-Պետրոսյանը իրար դեմ հանեց Սիրադեղյան-Արարքցյան-Վազգեն Սարգսյան եռյակին՝ չնկատելով, որ մերձեցման դաշտ է ստեղծում Վազգեն Սարգսյան-Ռոբերտ Քոչարյան-Սամվել Բաբայան-Սերժ Սարգսյան քառյակի համար, որի առաջ Հայաստանում չէր կարող կանգնել որեւէ ուժ:
Ինչպե՞ս կարող էր Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը մտածել, որ հնարավոր է ուրիշներին, տվյալ դեպքում՝ Ռ.Քոչարյանին եւ Ս.Սարգսյանին օգտագործել սեփական շրջապատում ունեցած պրոբլեմները լուծելու համար: Անընդհատ ռեալպոլիտիկի մասին խոսող մարդը, որ իրեն ուզում է ներկայացնել որպես մեծ պրագմատիկ, ինչպե՞ս կարող էր չտեսնել այն, ինչ անխուսափելիորեն տեղի է ունենալու ընդամենը երկու քայլ հետո:
Ինչ խոսք, Տեր-Պետրոսյանը կարող է ասել, որ իրեն խաբել են, բայց ինչպես ինքն է նշել 2009-ին ունեցած մի ելույթում, եթե քաղաքականության մեջ որեւէ մեկը որեւէ մեկին խաբում է, դա խաբվողի եւ ոչ թե խաբողի բացթողումն է:
Հաջորդ սկզբունքային հարցը, որ պատասխանի կարիք է զգում՝ հետեւյալն է. իշխանության ապագայի մասին ի՞նչ էր մտածում Տեր-Պետրոսյանը հրաժարականի պահին: Նրա տրամաբանությամբ՝ ո՞վ պետք է լիներ հաջորդ իշխանությունը իր հրաժարականից հետո: Որ դա չէր կարող լինել ոչ Վանո Սիրադեղյանը, ոչ Բաբկեն Արարքցյանը, հասկանալի էր ի սկզբանե: Մի՞թե դա կարող էին լինել Վազգեն Սարգսյանը կամ Վազգեն Մանուկյանը: Նախորդ երկու տարիների՝ 1996-97-ի տրամաբանությունը հուշում է, որ Տեր-Պետրոսյանը հրաժարականից առաջ երաշխիքներ է ունեցել, որ դա չեն լինելու ոչ Վազգեն Սարգսյանը, ոչ Վազգեն Մանուկյանը: Եթե Մանուկյանին կամ Սարգսյանին իշխանություն փոխանցող լիներ, վերջին երկու տարիների մեծ խառնակչությունը չէր հարուցի: Տեր-Պետրոսյանի գործողությունների ողջ նպատակն ու տրամաբանությունը հենց դա էր՝ այնպես անել, որ իշխանությունը չհայտնվի ոչ Բաբկեն Արարքցյանի, ոչ Վանո Սիրադեղյանի, ոչ Վազգեն Սարգսյանի, ոչ Վազգեն Մանուկյանի ձեռքում: Իսկ հրաժարականի պահին նրան ամենահարմար տարբերակ էր թվում Ռոբերտ Քոչարյանը, որովհետեւ նույնիսկ իր ջախջախիչ պարտությունից հետո Տեր-Պետրոսյանը մտածում էր, թե Քոչարյանն իշխանությունը պահել չի կարող եւ միայն Քոչարյանի դեպքում ամեն ինչ կհանգեցնի նրան, որ ազգովի իրեն խնդրեն վերադառնալ: Իսկ եթե իշխանությունը հայտնվի հայաստանյան որեւէ ուժի ձեռքին, իր ակտիվ քաղաքական կենսագրության էջը կփակվի:
Ամեն ինչ ընթացավ նախանշված սցենարով: Վազգեն Սարգսյանը որեւէ կերպ պատրաստ չէր իշխանությունը ստանձնելուն, նա չուներ այնպիսի հենարան, որ կարողանար հակազդել ղարաբաղյան եռյակին:
Որ Քոչարյանն է լինելու իշխանության ժառանգորդը, հասկանալի էր այն ժամանակ, երբ Տեր-Պետրոսյանի հրաժարականից հետո հրաժարական տվեց նաեւ ԱԺ նախագահ Բաբկեն Արարքցյանը: Այդպիսով, նախագահի պաշտոնակատար դարձավ ոչ թե ԱԺ նախագահ Բ.Արարքցյանը, այլ վարչապետ Ռոբերտ Քոչարյանը: Այսինքն՝ տերպետրոսյանական թիմը իր ձեռքով իշխանությունը փոխանցեց Ռ.Քոչարյանին:
Այստեղ է, ահա, որ սկզբունքային է դառնում Վանո Սիրադեղյանի՝ ԱԺ նախագահ չդառնալու պարտավորագրի դրվագը: Ռոբերտ Քոչարյանն էր Տեր-Պետրոսյանի համար այս իրավիճակում ընդունելի միակ տարբերակը՝ որպես ամենաանհեռանկար թեկնածու, եւ ահա Տեր-Պետրոսյանի կուսակցություն ՀՀՇ-ն նախագահական ընտրություններում աջակցություն է ցուցաբերում Ռ.Քոչարյանին, իսկ Տեր-Պետրոսյանը մասնակցում է Քոչարյանի երդմնակալության արարողությանը: Նախագահի պաշտոնը ստանձնելով՝ Ռոբերտ Քոչարյանը ոչ մի պրոբլեմ չի հարուցում անձամբ Տեր-Պետրոսյանի եւ նրա մերձավոր շրջապատի համար, ոչ մի կոնկրետ խնդիր:
Քոչարյան-Սարգսյան զույգի առանցքային թիրախը դառնում է ՆԳ նախկին նախարար Վանո Սիրադեղյանը: Ինչո՞ւ հենց Վանո Սիրադեղյանը: Շատ պարզ մի պատճառով. նա դե յուրե ՀՀՇ-ի, այսինքն՝ «խաղաղության կուսակցության» ղեկավարն է եւ մի մարդ, ով կարող է պրոբլեմներ ստեղծել քոչարյանական իշխանության համար եւ… առանց քաղաքական հենարանի թողնել Տեր-Պետրոսյանին: Նա վտանգավոր է ոչ միայն Ռոբերտ Քոչարյանի, այլեւ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի համար, ով կորցնելով ՀՀՇ-ն կարող է կորցնել քաղաքական ասպարեզ վերադառնալու բոլոր հնարավորությունները: Եւ Սիրադեղյանը փաստացի հեռացվում է ասպարեզից: Նրանից հետո ՀՀՇ-ն այդպես էլ երբեք չի ունենում այնպիսի առաջնորդ, որ մտածի ինքնուրույն քաղաքական գործունեություն ծավալելու մասին:
Այդպիսի տեսական շանս ուներ միայն Արարատ Զուրաբյանը, բայց նա կուրորեն հավատում էր Տեր-Պետրոսյանին եւ իրեն համարում Վանո Սիրադեղյանի տեղապահ: Իսկ երբ Սիրադեղյանի հարցերը փաստացի լուծված էին, Արարատ Զուրաբյանը Տեր-Պետրոսյանին պետք էր բոլորովին ուրիշ բանի համար, որպեսզի ուրիշ որեւէ մեկը, օրինակ՝ Բաբկեն Արարքցյանը, ՀՀՇ վարչության նախագահ չդառնա: Զուրաբյանը լուծեց իր խնդիրը, որեւէ մեկը այդպես էլ ՀՀՇ-ում իրական իշխանություն չունեցավ: Ու երբ Զուրաբյանը հասկացավ, որ իրեն ընդամենը տեխնիկական դեր է վերապահված եւ փորձեց սեփական ասելիքն ասել, նրան անմիջապես հեռացրեցին: ՀՀՇ միջանկյալ նախագահ դարձավ Արամ Մանուկյանը, ով Տեր-Պետրոսյանի հրամաններին ենթարկվում է անվերապահորեն, ապա եւ Տեր-Պետրոսյանն ինքը դարձավ կուսակցության նախագահ՝ նախկին ՀՀՇ-ն անվանելով գեղի կլուբ: Նա այդպես էլ չասաց, թե այդ կուսակցության վրա (ինչպես հետագայում պարզվեց) ունենալով անսահմանափակ իշխանություն՝ ինչո՞ւ չի փորձել նրան հանել գեղի կլուբի կարգավիճակից: Ընդհակառակը՝ նրանք, ովքեր փորձել են կուսակցությունը հանել գեղի կլուբի կարգավիճակից՝ այսպես, թե այնպես հեռացվել են ասպարեզից կամ հայտնվել լուսանցքում. Վանո Սիրադեղյան, Բաբկեն Արարքցյան եւ ի վերջո նաեւ՝ Արարատ Զուրաբյան: ՀՀՇ-ն գեղի կլուբ դարձնելը եղել է հենց Տեր-Պետրոսյանի քաղաքականությունը, որովհետեւ այդ կուսակցությունը չպիտի ունենար իրական քաղաքական լիդեր, որովհետեւ ինքն է Խաղաղության կուսակցության լիդերը եւ այդ դերին հավակնող ցանկացած ոք վտանգավոր է իր համար: Եթե ինքը ակտիվ քաղաքականությամբ չի զբաղվում, ուրեմն այդ կուսակցությունը պետք է լինի գեղի կլուբ: Այդ գործիքի նկատմամբ քաղաքական վերահսկողություն պետք է ունենա ինքը եւ միայն ինքը, ինչն արդեն այս պահին բացահայտ իրողություն է: Այսօրվա Հայ ազգային կոնգրես կուսակցությունում չկա որեւէ մեկը, որ կարող է առարկել Տեր-Պետրոսյանին: Առարկողները ավտոմատ ծախված են Սերժին՝ սրանից բխող բոլոր հետեւանքներով:
Բայց այսպիսով, մենք անցում կատարեցինք Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի գործունեության երկրորդ՝ ընդդիմադիր շրջանին: Սա, իրականում, այս հոդվածաշարի ամենակարեւոր նպատակն է, հասկանալ, թե ի՞նչ արեց Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը 2008 թվականի Մարտի 1-ից հետո: Միով բանիվ՝ վերջին ութ տարիների նրա գործունեությունը օգնում է հասկանալ, թե ինչ էր նա անում մինչեւ 1998 թվականը, 1996-98 թվականներին տեղի ունեցածն էլ օգնում է ավելի լրջորեն վերլուծել այն, ինչ տեղի ունեցավ 2008-ից հետո եւ տեղի է ունենում այսօր: Հրաժարականի ուղերձ, Քաղաքագիտական վերլուծություն, եռյակ-քառյակ, Ռոբերտ Քոչարյանին նշանակել վարչապետ, Գագիկ Ծառուկյանին բերել ընդդիմության հարթակ. սրանք բոլորը նույն մտածելակերպի, նույն նպատակադրման, նույն երեւույթի տարբեր դրսեւորումներ են: Այս է պատճառը, որ մեր վերլուծությունը չի կարող այստեղ ավարտվել, եւ ընդհակառակը՝ այս հոդվածի առաջին երեք մասերն ընդամենը նախաբան են հասկանալու համար այն, ինչ տեղի ունեցավ մինչեւ 2008 թվականի Մարտի 1-ը եւ դրանից հետո:
Ամփոփելով հոդվածի այս հատվածը՝ կարող ենք ասել միայն հետեւյալը. իր քաղաքական գործունեության ընթացքում Տեր-Պետրոսյանը եղել է ռացիոնալ, հավասարակշռված, պրագմատիկ եւ տաղանդավոր քաղաքական գործիչ: Բայց նրա բոլոր այս հատկությունները աղետալիորեն տակնուվրա են եղել այն ժամանակ, երբ քաղաքական պրոցեսները անխուսափելի են դարձրել իր դերի նվազումը կամ երբ հարցը վերաբերել է իր անձնական անվտանգությանը: Նրա բոլոր քաղաքական որոշումները տեղավորվել են այս ամպլիտուդում. ինքը պետք է լինի գլխավոր գործող անձը եւ իր անվտանգությունը պետք է երաշխավորված լինի: Այս շրջանակից դուրս նա կորցնում է իր բոլոր դրական հատկությունները եւ հարուցում խառնակչության մի աներեւակայելի շրջապտույտ, մինչեւ իրադարձությունները տեղավորվեն իրեն հարմար ուղեծրի մեջ: Հենց այս գործելակերպն է, որ Տեր-Պետրոսյանին դրել է խայտառակ պարտությունների մի պարբերական ուղեգծի մեջ, որ այլեւս երբեք նա չի կարողանալու հաղթահարել:
Ա. Սմբատյան
Լեւոն Տեր-Պետրոսյան. մեծ խառնակչություն (մաս 4)
21/01/2015schedule09:10, http://www.armtimes.com/hy/article/58454
1998թ. հրաժարականից, Ռոբերտ Քոչարյանի երդմնակալության արարողությանը մասնակցելուց հետո Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը մեկուսանում է իր առանձնատանը եւ շփվում բացառապես համախոհների նեղ շրջանակի հետ:
Ժամանակի ընթացքում նրա շփման շրջանակը շարունակաբար ընդլայնվում է, բայց սա դառնում է Տեր-Պետրոսյանի գործունեության առանցքային ոճը. տանը փակված՝ ընդունել տարբեր մարդկանց, սուրճ խմել, զրուցել նրանց հետ, քննարկել տարբեր հարցեր: Տեղի է ունենում յուրահատուկ բան. մի կողմից Տեր-Պետրոսյանը գործնականում տնից դուրս չի գալիս, բայց բոլո
Սեպտեմբերի 17-ին՝ ժամը 14։30-ին, Հայելի ակումբի հյուրն է Խաչիկ Մանուկյանը
Սեպտեմբերի 17-ին՝ ժամը 12։00-ին, Հայելի ակումբի հյուրն է Երվանդ Բոզոյանը
Սեպտեմբերի 17-ին՝ ժամը 11։00-ին, Հայելի ակումբի հյուրն է Էդգար Էլբակյանը
Սեպտեմբերի 17-ին՝ ժամը 10։15-ին, Հայելի ակումբի հյուրն է Տիգրան Չոբանյանը
Սեպտեմբերի 16-ին՝ ժամը 13։00-ին, Հայելի ակումբի հյուրն է Նաիրա Զոհրաբյանը
Սեպտեմբերի 16-ին՝ ժամը 12։00-ին, Հայելի ակումբի հյուրն է Հայկ Նահապետյան
Սեպտեմբերի 16-ին՝ ժամը 11։00-ին, Հայելի ակումբի հյուրն է Կարինե Նալչաջյանը
Սեպտեմբերի 15-ին՝ ժամը 16։00-ին, Հայելի ակումբի հյուրն է Սեյրան Չիլինգարյանը
Սեպտեմբերի 15-ին՝ ժամը 15։00-ին, Հայելի ակումբի հյուրն է Աշոտ Անդրեասյանը
Սեպտեմբերի 15-ին՝ ժամը 13։00-ին, Հայելի ակումբի հյուրն է Անաստաս Իսրայելյանը
Զելենսկին արդեն չի հերքում Դոնբասի կորուստը. Դուբինսկի
«40-50 հոգով հարձակվել են ամուսնուս վրա ու ծեծել». մանրամասներ՝ Կադաստրի կոմիտեի աղմկահարույց միջադեպից
Իսրայելի բանակը հարվածներ է հասցրել Եմենի Հոդեյդա նավահանգստին
ՀՀԿ անդամները վարչապետին անվստահություն հայտնելու նախագծի առիթով հանդիպում են ունեցել Արթուր Վանեցյանի, Վազգեն Մանուկյանի և Րաֆֆի Հովհաննիսյանի հետ․ Մամիջանյան
Արտաշիսյան փողոցի տներից մեկում հրդեհ է բռնկվել. հայտարարվել է հրդեհի բարդության «1 ԲԻՍ» աստիճան
Լիլիա Շուշանյանի և Գևորգ Պապոյանի բանավեճը Սամվել Կարապետյանի ուղերձի շուրջ
Իրանում զինված չարագործները կրակ են բացել ոստիկանական ավտոմեքենայի վրա. երկու ոստիկան է զոհվել
Թուրքիայի կոշտ արձագանքը` Իսրայելի գործողություններին
Էջմիածնի ճանապարհին «Opel»-ը վրաերթի է ենթարկել հետիոտին, շտապօգնության բժիշկները արձանագրել են նրա մահը
Հայաստանը՝ Թուրքիայի ու Ադրբեջանի կռվախնձոր. Անդրանիկ Թևանյան
Իսպանիան հայտարարել է, որ կբոյկոտի Եվրատեսիլը, եթե Իսրայելը մասնակցի
Իսրայելը հաստատել է Եմենի Հոդեյդայի նավահանգստի վրա hարվածները
Օգոստոսին Հայաստան է այցելել 334,396 զբոսաշրջիկ
Զելենսկին կոչ է արել Թրամփին «հստակ դիրքորոշում» հայտնել Ռուսաստանի հարցում
ՌԴ-ում պահանջում են Ալլա Պուգաչովային զրկել ժողովրդական արտիստի կոչումից
Արամազդ Ղալամքարյանը կնշանակվի Ջրային կոմիտեի նախագահ. Sputnik Armenia
Հենց նախագահ Քոչարյանի օրոք՝ 2005-ին, այդ կնիքի վրա հայտնվեց Արարատը․ Արթուր Սուքոյան
Սրանք մի օր «Երկրի հակառակ կողմը» էպոս կհռչակեն․ Արթուր Խաչատրյան
Թուրքիան քայլեր է ձեռնարկում Սիրիայում տարբեր ուժեր միավորելու համար. Էրդողան
Երևան-Գյումրի գլխավոր ճանապարհին նոր տեղադրված ջրախողովակները տապալվել ու փակել են ճանապարհը
Նրա գործի շարունակությունը ներկայումս գտնվում է ապահով ձեռքերում և կարվի ամեն բան՝ նրա ծրագրերը անմնացորդ կյանքի կոչելու համար
«Ինչ տված ա, իրենց մոտ ա, էլ ուրիշ տարածք չկա». Շուռնուխի գյուղապետը՝ սահմանազատման և սահմանագծման, ջրի խնդրի և դպրոցների մասին
Լևոն Տեր-Պետրոսյանը հիշել է Չերչիլի ասույթները
Սպասվում է կարճատև անձրև և ամպրոպ, հնարավոր է կարկուտ
Գազայի պատճառով Իսրայելը պետք է միջազգային մեկուսացման մեջ լինի. Բորել
Արարատ Միրզոյանը՝ վտանգի տակ․ կա՛մ անունը կփոխեն, կամ՝ պաշտոնը (video)
1
Ես ասացի՝ Քրիստինե, դուք լեզբի՞ եք․ Հայկ Նահապետյան (video)
2
Չէ, Աննա֊Էրատո, ինչպիսին կայիր` անկիրթ, այդպիսինն էլ մնացել ես
3
«Նիկոլը բնույթով թուրքի նման է»․ հոգեբանի նկարագրությունը (video)
4
Փաշինյան Նիկոլին մի բան կասեմ․ Վարդան Ղուկասյան (video)
5
Հետևեք մեզ Viber-ում
